سوالات متداول محله بندی و منطقه بندی

پاسخ به سؤالات پر تکرار درباره تهیه نقشه و اطلس محلات، نواحی و مناطق شهرها
 
 
بر اساس دستورالعمل محله‌بندی و منطقه‌بندی شهری (شماره 156942 مورخ 23/11/95)، همه شهرداری های کشور به استثنای شهرداری تهران باید نقشه های محلات، نواحی و مناطق شهر خود را بر اساس دستورالعمل یاد شده تهیه و به تأیید وزارت کشور برسانند. در این صفحه مهمترین پرسش ها درباره نحوه تهیه نقشه ها و اطلس محلات، نواحی و مناطق شهرها و پاسخ  آنها برای راهنمای شهرداری ها، مطرح می شوند.

1.دستورالعمل محله‌بندی و منطقه‌بندی شهری شامل چه شهرهایی است؟

دستورالعمل شماره 156942 مورخ 23/11/95 که توسط وزیر کشور، به استانداراران ابلاغ شد، شامل همه شهرهای کشور به استثنای شهر تهران می‌شود. در این دستور العمل تصریح شد که شهرهای زیر 200 هزار نفر باید تنها به محله‌بندی مبادرت کنند و شهرهای دارای جمعیت بالاتر از 200 هزار نفر باید علاوه بر محله بندی، ناحیه بندی و منطقه بندی نیز شوند. این دسته اخیر از شهرها می‌توانند حداقل دو منطقه و حداکثر به تعداد جمعیت شهر، چند منطقه را برای تصویب وزارت کشور، پیشنهاد کنند. موافقت با درخواست شهرداری‌ها، مستلزم بررسی شرایط شهر و شهرداری است. نسخه ای از این دستورالعمل را می توانید از اینجا[1] دریافت کنید.

2.محله‌بندی، ناحیه بندی و منطقه‌بندی شهرها چه اهمیت و ضرورتی دارد؟

یکی از رویه های مهم سازماندهی فعالیت ها در شهرداری ها، سازماندهی بر مبنای منطقه جغرافیایی است. در این رویه، فعالیت های شهرداری در بخشی از شهر به یک سازمان وابسته به آن واگذار می شود. در این رویه، علاوه بر تفویض اختیار به آن سازمان از مشارکت های محلی و تصمیم گیری های متناسب با شرایط محلی نیز بهره برده می شود. نتیجه این رویه سازماندهی، ایجاد مدیریت های منطقه ای و ناحیه ای شهرداری است که در محدوده های مناطق و نواحی شهر فعالیت می کنند. نقش مهم این شکل از سازماندهی در کنار سایر سازماندهی ها در شهرداری موجب تداوم سازماندهی جغرافیایی فعالیت های شهرداری ها شد. بر اساس ماده 54 قانون شهرداری هر گونه سازماندهی یا تغییر در سازماندهی فعالیت ها در شهرداری باید مورد تأیید وزارت کشور باشد. علاوه بر اهمیت و ضرورت سازماندهی جغرافیایی فعالیت های شهرداری، ایجاد زمینه برای جلب مشارکت های عمومی در اقدامات شهرداری در سطح شهر نیز از طریق تقویت حس تعلق به محل سکونت و تشخص دادن به هویت محدوده های فضایی که محله خوانده می شوند نیز می تواند به شهرداری کمک فراوانی کند. بر این اساس شهرداری باید با شناسایی محدوده محلات شهر و استفاده از حس تعلق شهروندان به محله خود، توانایی های ساکنان محلات را در انجام فعالیت های شهرداری به کار گیرد.

3.برای محله‌بندی شهرها باید به چه اصولی توجه شود؟

محله در ادبیات معاصر برنامه‌ریزی و مدیریت شهری ایران، ماهیتی اجتماعی دارد و می‌تواند به عنوان واحدی برنامه‌ریزی یا اجرایی نیز مورد استفاده قرار گیرد. با وجود این ناحیه هم که مفهومی اداری، یافته است، با ترکیب چند محله مجاور هم، یک واحد برنامه‌ریزی را تشکیل می‌دهد. با توجه به ماهیت اجتماعی محله، شناخت حدود آن نیز باید بر اساس خصوصیات اجتماعی ساکنان انجام شود. هویت و احساس تعلق شهروندان به یک محله که در طول زمان شکل می‌گیرد، مهمترین معیار تعیین حدود محلات است. شهروندان با متعلق دانستن خود به یک محله، حدود آن را آشکار می‌سازند. آخرین نقاطی که ساکنان خود را جزو یک محله بدانند، مرز آن محله محسوب می‌شود. بدیهی است که تعیین این مرزها نیازمند مطالعه‌ای اجتماعی برای بررسی نظرات شهروندان و تعیین هسته‌ها و مرزهای محلات شهری است. بهتر است برای تضمین درستی تشخیص هسته و حدود محلات شهری، نتیجه یافته‌های مقدماتی بر روی نقشه پیاده و به آگاهی جامعه نمونه در هر محله رسانده شود تا با دقت و اطمینان بیشتری، هسته و محدوده محله‌های شهر شناسایی شود.

4.آیا می توان از نقشه محله بندی در طرح جامع برای تهیه نقشه محله بندی موضوع دستورالعمل وزارت کشور هم استفاده کرد؟

در بخشی از مطالعات طرح جامع، محلات شهری شناسایی و بر روی نقشه، مشخص می‌شوند. این مطالعات متأثر از سطح دقت و کیفیت مطالعه گروه مشاوران طرح جامع است. نتیجه این مطالعات و نقشه مندرج در سند طرح جامع یا هادی شهر می‌تواند گام آغازین محله‌بندی شهرها برای اجرای دستورالعمل وزارت کشور باشد. با این روش، نقشه محلات به اطلاع جامعه‌ای نمونه در هر محله می‌رسد و نظرات آنها درباره درستی مرزهای محلات، دریافت می‌شود. در صورت انطباق نسبی (نداشتن اختلاف شدید) نقشه طرح جامع با نظرات شهروندان، نقشه مندرج در طرح جامع یا هادی برای تهیه نقشه مورد نیاز وزارت کشور، انتخاب می‌شود. نقشه نهایی باید بر اساس دستورالعمل وزارت کشور تهیه شود. با وجود این الزامی به تبعیت کامل و بدون بررسی و ارزیابی از محله‌بندی انجام شده در طرح هادی یا جامع شهر، وجود ندارد. شهرداری می تواند خود به شناسایی محلات شهر بر اساس نظرات شهروندان، اقدام کند. مهمترین ملاحظه در رابطه با شناسایی مرز محلات، نظرات شهروندان ساکن در محله است.

5.آیا برای محدوده و تعداد محلات شهر، محدودیت جمعیتی یا مساحتی و ... وجود دارد؟

برای تعداد محلات شهر هیچ محدودیتی وجود ندارد ولی برای مساحت و جمعیت محلات دو محدودیت وجود دارد. حداکثر جمعیت هر محله 12 هزار نفر و حداکثر مساحت هر محله، 110 هکتار است. محدوده محلات باید بسیار به محدوده واقعی و عرفی آنها نزدیک باشد. در محلاتی که توسعه شبکه معابر موجب جدایی محلات قدیمی شده و تعامل اجتماعی را کاهش داده است، باید با حساسیت بیشتری درباره مرز محلات تصمیم‌گیری شود. با وجود این تأکید بر توجه به ماهیت اجتماعی و شناخت عرفی از محدوده محلات، در بخش‌هایی از شهرها که هویت محله‌ای شکل نگرفته باشد و شهروندان قادر به تعیین مرزهای محلات نباشند، بهتر است از متوسط جمعیتی و مساحت محلات شهر برای تعیین محدوده این دسته از محلات شهری، استفاده شود.

6.برای منطقه‌بندی شهرها باید به چه اصولی توجه شود؟

منطقه‌بندی بر خلاف محله‌بندی صرفاً متکی بر خصوصیات اجتماعی ساکنان، انجام نمی شود و معیارهای غیر اجتماعی نیز مهم هستند. از آنجا که منطقه‌بندی برای تسهیل ارائه خدمات شهرداری به شهروندان و پایش تحولات شهر توسط شهرداری انجام می‌شود، معیارهای مرتبط با فاصله، جمعیت، مساحت، استعداد درآمد زایی برای شهرداری، شدت تقاضای خدمات مربوط به ساخت و ساز و پایش، شدت رفت و آمد سواره، وجود لبه‌های جدا کننده طبیعی و غیر طبیعی و ... نیز باید مورد توجه قرار گیرند. با وجود این منطقه‌بندی نباید (تا حداکثر امکان)، موجب جدایی محلات شهری از یکدیگر شود. تعیین مرزهای مناطق پس از تعیین تعداد منطقه متناسب با نیاز شهرداری انجام می‌شود. در دستورالعمل، جمعیت 200 هزار نفر به عنوان حداقل جمعیتی برای منطقه بندی شهرها و جمعیت حداقل 180 هزار نفر برای ایجاد یک منطقه جدید در کلانشهرها و حداقل 100 هزار نفر برای ایجاد یک منطقه جدید در سایر شهرها، تعیین شد. رعایت این مقادیر جمعیتی، الزامی است.

7.آیا می توان از منطقه بندی شهر در طرح جامع (و هادی) و سایر سازمان‌های عمومی در شهر استفاده کرد؟

تقسیم فضایی شهر به واحدهایی برای برنامه‌ریزی و اجرا توسط سازمان‌های عمومی مختلفی انجام می‌شود. آموزش و پرورش، مخابرات، توزیع آب و برق، فاضلاب و ... دارای محدوده‌هایی مشخص به عنوان ناحیه یا منطقه هستند که در هر یک از آنها، یک سازمان اجرایی برای ارائه خدمات سازمان مربوطه به شهروندان، ایجاد می‌شود. این محدوده‌ها معمولا بر یکدیگر منطبق نیستند و متناسب با شرایط و نیازهای سازمانی و نوع خدمت، محدوده مناطق یا نواحی سازمان‌ها، متفاوت از دیگری هستند. شهرداری نیز همانند سایر سازمان‌های عمومی، برای تسهیل ارائه خدمات خود به شهروندان، محدوده‌هایی را به عنوان منطقه یا ناحیه تعیین و تشکیلاتی مدیریتی را به عنوان مدیریت منطقه یا ناحیه، در آنها ایجاد می‌کند.
مشابه تقسیم بندی‌های فضایی سازمان‌های عمومی، در طرح جامع و هادی شهری نیز از محدوده بندی و تقسیمات فضایی در مقیاس منطقه، ناحیه و محله استفاده می‌شود. در این طرح‌ها، هدف از منطقه‌بندی، تضمین توزیع عادلانه خدمات و کاربری‌ها در سطح شهر و ایجاد سلسله مراتبی از خدمات آموزشی، درمانی، تفریحی و ... یا تعیین شکل خاصی از مداخله برای توسعه در هر منطقه، است. تعداد مناطق و نواحی در طرح جامع نیز معمولا با تقسیمات سازمان‌های عمومی نظیر شهرداری، منطبق نیستند. با توجه به هدف‌های متفاوت سازمان‌ها و طرح‌های جامع و هادی شهری، امکان انطباق محدوده‌ها با یکدیگر، کاهش می‌یابد.
بر این اساس تقسیم بندی شهرها به مناطق و نواحی برای شهرداری، می‌تواند متفاوت از تقسیمات فضایی طرح جامع و هادی شهر و سایر سازمان‌های عمومی در شهر باشد. با وجود این تلاش برای انطباق کل یا بخشی از محدوده مناطق و نواحی مورد نظر شهرداری با سایر محدوده‌های مربوط به سازمان‌های عمومی در شهر، اهمیت دارد.

8.برای منطقه‌بندی و محله‌بندی شهرها به چه مطالعه ای نیاز است؟

منطقه‌بندی شهر باید بر اساس مطالعه شهر از نظر اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و قابلیت دسترسی انجام شود. به این ترتیب، صرفاً با خط کشی در اطراف بخشی از شهر، نمی توان منطقه‌بندی مناسبی ارائه کرد. این مطالعه به عنوان پشتیبان (یا گزارش توجیهی) شهرداری دریافت می‌شود و مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در این مطالعه باید حداقل به معیارهایی اساسی مانند قابلیت‌های مناطق در تولید درآمد برای شهرداری و نیازهای سرمایه گذاری توسط شهرداری، همبستگی و انسجام اجتماعی، قابلیت توسعه و نوسازی که منجر به درآمد برای شهرداری شوند یا فرسودگی که نیازمند حمایت‌های شهرداری هستند، فاصله متقاضیان تا ساختمان شهرداری (مرکز یا مناطق آتی یا موجود) توجه شود تا امکان ایجاد تعادل نسبی بین مناطق در زمینه جمعیت، مساحت، قابلیت درآمدزایی برای شهرداری، نیاز به سرمایه گذاری شهرداری برای تأمین شرایط مناسب زیست فراهم شود. شاخص تعادل بین مناطق اهمیت زیادی دارد و باید بالاترین سطح تعادل بین مناطق پیشنهادی برقرار شود. چارچوبی برای مطالعه شهر و اطمینان از منطقه بندی درست شهر را می توانید از اینجا[2] دریافت کنید.
در رابطه با محله‌بندی نیز در همه شهرها باید، بر اساس مطالعه میدانی به تعیین حدود محلات شهر، اقدام شود. روش مطالعه میدانی برای شناسایی محلات شهر در هر دو گروه از شهرهای زیر و بالای 200 هزار نفر جمعیت، باید به عنوان بخشی از گزارش توجیهی، پیوست تقاضای شهرداری شود. انجام مطالعه میدانی به روش پرسشگری برای آگاهی از اطلاعات محلی ساکنان محلات درباره مرز محلات و حس تعلق آنها به محله مورد نظر خود، برای تعیین مرز محلات ضروری است و گزارش این پرسشگری بخشی از اسناد پشتیبان تقاضای شهرداری است.

9.چگونه باید مرز محلات و مناطق در شهر مشخص شود؟

تعیین مرز مناطق، نواحی و محلات تصمیم مهمی است که باید بر اساس اطلاعات و تحلیل‌های کافی، انجام شود. نتیجه مطالعات محلی و علمی برای محله‌بندی و منطقه‌بندی شهر در تعیین مرز محلات، نواحی و مناطق نمایش داده می‌شود. خیابان‌ها و عوارض طبیعی و مصنوعی به عنوان لبه‌های جداکننده محلات از یکدیگر، مهمترین جداکننده‌هایی هستند که می‌توانند به عنوان مرز محله یا منطقه انتخاب شوند. در بافت‌های متراکم شهری که عارضه مهمی برای تعیین مرز وجود ندارد، تصمیم‌گیری دشوارتر می‌شود و لازم است با مشارکت ایده‌های مختلف، تصمیم‌گیری شود.

10.چند نقشه از هر شهر برای محله‌بندی، ناحیه بندی و منطقه‌بندی باید ارائه شوند؟

نتیجه محله‌بندی و منطقه‌بندی شهرها باید بر روی نقشه ارائه شود. به این ترتیب برای شهرهای دارای جمعیت کمتر از 200 هزار نفر، شهرداری باید یک نقشه از محلات شهر و حریم آن را (در صورت امکان تجمیع) ارائه کند. در این نقشه، محدوده محلات شهر مشخص و با شماره و نام مشخص می‌شوند.
در شهرهای بالای 200 هزار نفر که شرایط داشتن منطقه را دارند، شهرداری باید دو نقشه مجزا شامل نقشه محلات، نواحی و مناطق شهر و نقشه حریم مناطق شهر، ارائه کند. در نقشه محلات، نواحی و مناطق، محدوده محلات، نواحی و مناطق شهر پیشنهادی مشخص می‌شود. این دسته از شهرها باید حریم شهر را نیز بین مناطق دارای مرز مماس با حریم، تقسیم کنند. به این ترتیب، در نقشه‌ای مجزا که همه حریم شهر نشان داده می‌شود، سهم هر یک از مناطق در نگهداری و مدیریت حریم، مشخص می‌شود. این نقشه‌ها باید بر پایه نقشه‌های وضع موجود شهرها در طرح هادی یا جامع شهر، تهیه شوند.

11.حریم شهر چگونه در نقشه محلات، نواحی و مناطق شهر ارائه شود؟

نقشه حریم شهر در شهرهای واجد شرایط منطقه‌بندی، شامل مرز حریم شهر و نقشه محله‌بندی، ناحیه‌بندی و منطقه‌بندی شهر است. در این نقشه، سهم هر یک از مناطق در حریم شهر مشخص می شود. مرز تفکیکی عرصه تحت مدیریت مناطق در حریم شهر باید در امتداد مرز مناطق ترسیم شود و ترجیحاً منطبق بر راه‌های موجود در حریم باشد. مناطقی که به حریم متصل نیستند، نمی توانند در مدیریت حریم مشارکت کنند و نباید حریمی به آنها تعلق گیرد. در شهرهای کوچک که فقط محله بندی خود را ارائه می کنند، نقشه باید باید شامل محلات، محدوده و حریم شهر باشد.
در نقشه حریم شهر باید همه روستاها، کاربری های بزرگ و مهم، عرصه های زیست محیطی و آنچه توجه به آن برای شهرداری اهمیت دارد، نمایش داده شوند. تصاویر ماهواره ای گوگل می توانند منبع مناسبی از اطلاعات در حریم شهرها باشند. استفاده از این تصاویر روزآمد شده به عنوان زمینه نقشه حریم نیز امکان پذیر است.

12.برای تهیه نقشه ها چه فرایندی باید توسط شهرداری طی شود؟

برای تهیه نقشه ها در محیط GIS اقدامات زیر را به ترتیب انجام دهید.

1. ایجاد فایلی با نام Shiraz Maps of Districts (نام شهر را تغییر دهید).
2. اضافه کردن لایه کاربری زمین وضع موجود شهر به عنوان نقشه پایه از فایل های طرح هادی یا جامع شهر. در این لایه همه کاربری های زمین با رنگ استاندارد وزارت راه و شهرسازی ارائه شوند.
3. ایجاد لایه ای برای مرزهای حریم، محدوده، مناطق، نواحی و محلات شهر. این مرزها می توانند در یک لایه یا در لایه های جداگانه ترسیم شوند.
4. ایجاد لایه نام معابر. در نقشه تنها نام معبر (بدون ذکر کلمه خیابان یا کوچه و بلوار) مورد نیاز است.
5. ایجاد لایه شماره مناطق، نواحی و محلات شهر و نام محلات شهر. این اطلاعات می توانند در یک لایه یا در لایه های جداگانه نوشته شوند.
6. آرایش ظاهری محتوای نقشه. بخش عمده اطلاعات روی نقشه ها در باکس ها قرار می گیرند که باید با آرایش مناسب، جلوه ای زیبا و نظام دار داشته باشند. با این هدف یک باکس اصلی که با فاصله کافی از لبه کاغذ، همه برگ نقشه را می پوشاند، ترسیم شود. در این باکش یک باکس برای نمایش نقشه و مجموعه ای باکس های کناری برای نشان داده موضوع، نشان شهرداری، راهنما، مقیاس و ... ترسیم شود. مجموعه باکس های کناری می توانند در یک باکس بزرگ قرار گیرند یا بدون آن روی هم قرار گیرند. ارتفاع باکس نقشه و مجموعه باکس های کناری باید یک اندازه باشند. عرض باکس های کناری نیز باید یک اندازه باشند. همه باکس ها باید با فاصله کافی و ثابتی از یکدیگر قرار گیرند.
7. تنظیم باکس های کناری از بالا به پایین به نشان شهرداری، نام نقشه، راهنمای نقشه، منبع نقشه، مقیاس (و سیستم تصویر و نشان شمال)، تهیه کننده و سال تهیه نقشه اختصاص یابند.
8. تنظیم باکس های امضاء کنندگان. در گوشه سمت چپ و پائین باکس نقشه و با فاصله مناسبی از خط غربی و جنوبی باکس نقشه قرار گیرند. فضای کافی برای امضاء و مهر برای هر امضاء کننده در نظر گرفته شود.

برای آگاهی از ملاحظات مربوط به تهیه نقشه ها می توانید تصویری را از اینجا[3] دریافت کنید.

13.نقشه پایه برای تهیه نقشه محلات، نواحی و مناطق شهر چیست؟

نقشه محلات، نواحی و مناطق و حریم شهرها باید با اطلاعاتی درباره کاربری زمین، نام معابر و محلات و مانند آنها خوانا شوند. کاربری زمین در این نقشه ها باید منطبق با وضع موجود شهر باشند و نقشه های کاربری زمین در طرح جامع یا هادی بهترین مرجع اطلاعات کاربری زمین برای تهیه نقشه محلات، نواحی و مناطق باشند. این نقشه‌ها باید در محیط جی‌ای اس (GIS) یا اتوکد (CAD) برای افزودن اطلاعات جدید در رابطه با محلات و مناطق شهر یا حذف اطلاعات غیر ضروری، ویرایش شوند. حداقل اطلاعات مورد نیاز شامل نوع کاربری (با رنگ) و شبکه معابر است. رنگ شبکه معابر از رنگ زمینه نقشه باشد. همه اطلاعات خطی مانند آکس راه، عرض راه و ... از شبکه معابر حذف شوند.

14.عناصر الزامی در  نقشه ها کدامند؟

نقشه باید یک چارچوب کلی داشته باشد که درون آن نقشه، خطوط مرز محلات، نواحی، مناطق، محدوده و حریم شهر، راهنما، عنوان، توضیحات، امضاء‌کنندگان نقشه و تقسیمات اداری کشوری، نشان شهرداری، شمال و مقیاس نقشه، منبع نقشه کاربری زمین، قرار می‌گیرند. این عناصر، الزامی هستند و سایر اطلاعات درون چارچوب نقشه می‌تواند بر اساس ضرورت، اضافه شوند. نحوه چیدمان این عناصر تابع شکل شهر و ابعاد نقشه است. متناسب با کشیدگی شمالی ـ جنوبی یا شرقی ـ غربی شهر می توان یکی از دو الگوی مستطیل خوابیده یا ایستاده را برای تهیه نقشه ها انتخاب کرد. نقشه‌ها باید مختصات جغرافیایی دقیق داشته باشند. ارقام طول و عرض جغرافیایی در کناره‌های چپ و پایین نقشه‌ها نوشته شوند و محل تقاطع آنها در سراسر نقشه با علامت + مشخص شوند. مقیاس نیز به شکل خطی یا کسری با اعداد ترجیحا ساده شده، نمایش داده شود. دو الگو برای تنظیم عناصر نقشه به حالت ایستاده و خوابیده را می توانید از اینجا و اینجا[4] دریافت کنید.
خطوط مرز محلات، نواحی، مناطق، محدوده و حریم شهر باید به گونه ای تنظیم و ترسیم شوند که مهمترین خطوط در نقشه باشند و پیش از سایر خطوط روی نقشه برای بیننده قابل تفکیک باشند. برای برجسته کردن این خطوط، سایر خطوط موجود روی نقشه مانند شبکه انتقال نیرو، راه آهن و ... شناسایی و در مرتبه ای پائین تر از خطوط مرزی، نمایش داده شوند یا حذف شوند.

15.نام چه معابری را باید روی نقشه ها نوشت؟

نام همه معابری که مرز محله یا منطقه قرار می‌گیرند، باید در کنار یا روی معابر نوشته شوند. در سطح هر محله نیز باید نام حداقل بین 5-3 معبر مهم نوشته شود. نام معابر باید در امتداد مسیر آنها نوشته شود.

16.نام محلات را چگونه باید روی نقشه ها نوشت؟

نوشتن نام محلات روی نقشه برای تقویت هویت اجتماعی محله، الزامی است. نام محله باید برگرفته از نام قدیمی یا نام خیابان ها و مکان های مهم در محله، باشد. در صورتیکه یک محله یا چندین محله در کنار هم با یک نام قدیمی شهرت دارند، می‌توان این نام را نیز در جای مناسبی که بیانگر اشتراک بین چند محله است، نوشت. محلات را می توانید با استفاده از جهات شمالی، جنوبی، شرقی، غربی یا پائین و بالا، از یکدیگر متمایز ساخت. نام محلات به طور افقی روی نقشه نوشته شوند.

17.شماره محلات، نواحی و مناطق را چگونه باید تعیین کرد و روی نقشه ها نوشت؟

هر محله، ناحیه و منطقه باید یک شماره منحصر به فرد باشد. شماره آنها باید بر اساس جهت چرخش ساعت و از بالا به پایین تعیین شود. نام و شماره ها باید در مرکز هندسی و روی بافت مسکونی محله، ناحیه و منطقه نوشته شوند.

18.چه مکان هایی را باید روی نقشه معرفی کرد؟

علاوه بر معابر، لازم است میدان ها، مکان های تاریخی، فرهنگی، ادارات مهم، پارک های بزرگ شهری و منطقه ای، کارخانه ها و تأسیسات بزرگ که مساحت زمین تحت اشغال آنها نسبتاً زیاد است نیز روی نقشه با نام معرفی شوند. اصل کاهش اغتشاش بصری در نقشه برای اولویت بندی نام مکان ها، رعایت شود تا نام تعداد متناسبی از مکان های نزدیک به هم نوشته شوند.

19.برای نوشتن روی نقشه از چه قلمی (فونتی) استفاده شود؟

قلم نوشته های روی نقشه و درون باکس ها باید فارسی باشند و از قلم های عربی استفاده نشود. الگوی قلم باید تو پر با اندازه متناسب باشد. بزرگنویسی روی نقشه از زیبایی نقشه می کاهد و لازم است نوشته ها در ساختاری سلسله مراتبی تنظیم شوند.

20.نقشه ها چگونه باید تأیید و امضاء شوند؟

نقشه‌ها باید مورد تأیید شهردار، رئیس شورای اسلامی شهر و مدیر کل دفتر فنی، امور عمرانی، حمل و نقل و ترافیک استانداری باشند. یک یا دو نقشه شهر که در قطع A3 در اطلس تقسیمات فضایی درج می‌شوند نیز باید امضاء شوند. در این نقشه‌ها یک جای خالی برای مهر وزارت کشور نیز در نظر گرفته شود. این مهر به دو شکل رنگی و برجسته، به منزله تأیید نقشه توسط وزارت کشور است.

21.برای چاپ نقشه ها باید از کاغذ با چه ابعاد و کیفیتی استفاده شود؟

نقشه ها باید بر روی کاغذ معمولی و در قطع A0 تهیه و چاپ شوند. کاغذ مقوایی و ضخیم و لمینت یا پرس شده با روکش، قابل استفاده نیستند. کاغذ نقشه باید در قطع A4 و به شکل آکاردئونی تا شود. روی نقشه تا شده باید نشان و نام شهرداری و عنوان نقشه، مشخص باشد.

22.هر شهر باید چند نسخه نقشه ارائه کند؟

برای هر شهر بزرگ با جمعیت حداقل 200 هزار نفر، باید سه برگ نقشه محلات، نواحی و مناطق و سه برگ نقشه حریم مناطق ارائه شود. برای شهرهای دارای جمعیت کمتر از 200 هزار نفر نیز باید سه برگ نقشه محلات و حریم شهر (به صورت یکپارچه)، ارائه شود. در همه نقشه ها باید محدوده شهر با نماد خطی قابل تمایز، نشان داده شود.

23.اطلس تقسیمات فضایی شهر چگونه باید تهیه و ارائه شود؟

اطلس تقسیمات فضایی شهر یکی از اسناد اصلی تقاضای شهرداری‌ها برای محله‌بندی و منطقه‌بندی شهرها است. این اطلس بر اساس آخرین نقشه محله‌بندی و منطقه‌بندی شهر تهیه می‌شود و اطلاعات توصیفی درباره محلات، نواحی و مناطق شهر و حریم مناطق را در بر می‌گیرد. اطلس تقسیمات فضایی شامل صفحات عنوان، بسم الله الرحمن الرحیم، یادداشت شهردار، معرفی شهر، برگ تأیید رسمی محتوای اطلس، نقشه های محله‌بندی و منطقه‌بندی و نقشه حریم شهر (در قطع A3)، معرفی مناطق، نواحی و محلات، است. کتابچه باید در قطع A4 و به صورت ایستاده، صحافی (ترجیحا با جلد مقوایی) شود. الگویی برای تهیه اطلس تقسیمات فضایی شهر را می توانید از اینجا[5] دریافت کنید.

24.نقشه (ها) و تصاویر محلات، نواحی و مناطق در اطلس باید چه خصوصیاتی داشته باشند؟

در اطلس، نقشه های‌ محلات، نواحی و مناطق و حریم شهر در اندازه کاغذ A3، باید امضاء و مهر شوند. تفاوت این نقشه ها با نقشه های شهر تنها در اندازه کاغذ آنهاست. این نقشه ها به صورت تا شده در اطلس گنجانده شوند.

25.محلات، نواحی و مناطق شهر چگونه باید در اطلس تقسیمات فضایی شهر معرفی شوند؟

هر یک از مناطق، نواحی و محلات شهر باید با استفاده از اطلاعات نقشه ای، جمعیت، مساحت، محدوده و مرزها، آثار با ارزش معماری و تاریخی، کاربری‌های عمومی مهم و ... در یک صفحه معرفی شوند. در اطلس شهرهای بالای 200 هزار نفر، ابتدا منطقه یک، ناحیه یک و محلات آن به ترتیب شماره و سپس سایر مناطق و نواحی محلات آنها به ترتیب شماره، معرفی شوند. در شهرهای زیر 200 هزار نفر نیز ابتدا محله یک و سپس سایر محلات به ترتیب شماره، معرفی شوند. هر یک از این محدوده ها با یک برش از تصویر آن بر اساس نقشه با اندازه A0، معرفی شود. این تصاویر باید دقیقاً از تصویر نقشه گرفته شوند.

26.محتوای کتابچه اطلس تقسیمات فضایی، چگونه باید تأیید و امضاء شود؟

محتوای اطلس باید مورد تأیید شهردار، رئیس شورای اسلامی شهر، مدیران کل دفتر فنی، امور عمرانی، حمل و نقل و ترافیک و دفتر امور شهری و شوراهای اسلامی شهر و روستای استانداری باشد. این اشخاص، یک صفحه مستقل را که پیش از قسمت معرفی محلات و مناطق در اطلس قرار می‌گیرد را امضاء می‌کنند. متن این صفحه در دستورالعمل وجود دارد. علاوه بر این، همه برگ‌های معرفی محلات، نواحی و مناطق شهر باید توسط شهردار و رئیس شورای اسلامی شهر امضاء شوند.

27.برای هر شهر چند نسخه از اطلس تقسیمات فضایی شهر مورد نیاز است؟

هر شهرداری باید سه نسخه اطلس تقسیمات فضایی شهر را به پیوست تقاضای خود، ارائه کند.

28.چه فایل‌های اطلاعاتی را باید همراه نقشه ها و اطلس ارائه کرد؟

شهرداری‌ها باید علاوه بر نقشه‌ها و اطلس تقسیمات فضایی شهر، همه فایل‌های تهیه و استفاده شده در محیط GIS یا Autocad، برای تهیه نقشه‌ها شامل لایه‌های اطلاعاتی و همچنین فایل اطلس تقسیمات فضایی شهر در محیط Word و Pdf را در یک لوح فشرده (CD یا DVD) گنجانده و ارائه کنند. گزارش‌های توجیهی شهرداری‌های برای دریافت مجوز منطقه‌بندی و مطالعات محله‌بندی نیز باید در این لوح فشرده، گنجانده شود.

29.فرایند کلی تهیه و ارائه نقشه و اطلس در شهرداری، شورای اسلامی شهر و استانداری، چگونه است؟

1. تهیه نقشه‌ها و اطلس تقسیمات فضایی شهر توسط شهرداری و تأیید آن توسط شهردار.
2. تأیید نقشه‌ها و اطلس تقسیمات فضایی شهر توسط شورای اسلامی شهر از طریق امضاء رئیس شورا.
3.  ارائه نقشه‌ها و اطلس تقسیمات فضایی شهر مورد تأیید شهردار و رئیس شورای اسلامی شهر به دفتر امور شهری و شوراهای اسلامی استانداری. این اقدام باید توسط شهرداری انجام شود.
4. بررسی نقشه‌ها و اطلس تقسیمات فضایی شهر توسط دفتر امور شهری و شوراهای اسلامی و دریافت نظر و امضاء مدیر کل دفتر فنی، امور عمرانی، حمل و نقل و ترافیک استانداری درباره خطوط محدوده و حریم شهر و انطباق نقشه پایه با نقشه‌های مصوب طرح هادی یا جامع شهر.
5. تهیه پیش نویس نامه معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری توسط دفتر امور شهری و شوراهای اسلامی برای ارسال نقشه‌ها و اطلس تقسیمات فضایی شهر به سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.

30.تقاضای شهرداری چگونه در سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور بررسی می شود؟

تقاضاهای شهرداری‌ها برای محله‌بندی، ناحیه‌بندی و منطقه‌بندی شهرها در دبیرخانه سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور ثبت و در دفتر برنامه ریزی و مدیریت توسعه شهری، بررسی خواهد شد. این بررسی شامل اطمینان از انطباق نقشه ها و اطلس با دستورالعمل، کفایت مطالعات انجام شده توسط شهرداری برای تعیین مرزهای محلات، نواحی و مناطق و کفایت مطالعات شهرداری برای تعیین تعداد منطقه مورد نیاز شهرداری است. در صورت اطمینان از کفایت مطالعات و انطباق نقشه‌ها و اطلس با دستورالعمل، از نمایندگان استانداری و شهرداری برای دفاع از پیشنهاد خود، دعوت می‌شود. جلسه دفاعیه مرکب از معاون امور شهرداری‌های سازمان، مدیر کل و کارشناس مسئول دفتر برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه شهری، مدیر کل دفتر نوسازی، تحول اداری و فن آوری اطلاعات سازمان و نمایندگان استانداری، شهردار، معاونان (یا مسئولان واحد) شهرسازی، برنامه‌ریزی، امور درآمد، یکی از مدیران مناطق و مشاور مطالعاتی طرح منطقه‌بندی شهر (در صورت وجود) است.
در صورت وجود اشکال در نقشه ها و اطلس، اشکالات نقشه ها و اطلس به شهرداری اعلام می شود. نماینده شهرداری می تواند برای پیگیری وضعیت پیشنهاد شهرداری به نشانی Mousavi@imo.org.ir پیام ارسال کند.

31.فرایند ابلاغ اسناد (نقشه ها و اطلس) تأیید شده چگونه است؟

پس از موافقت کمیته بررسی تقاضاهای منطقه‌بندی و محله‌بندی شهرها با تقاضای شهرداری (شامل تعداد مناطق، نقشه‌ها و اطلس تقسیمات فضایی)، نقشه‌ها و اطلس تقسیمات فضایی شهر با مهر برجسته معاونت عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزارت کشور، تأیید می‌شوند. دو نسخه از این نقشه‌ها و اطلس به پیوست نامه وزیر کشور به استاندار، ابلاغ می‌شود. یک نسخه از این نقشه‌ها و اطلس مهر شده باید در استانداری و یک نسخه در شهرداری نگهداری شود. یک نسخه نیز در سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، نگهداری می‌شود.

32.چگونه از درستی نقشه ها و اطلس اطمینان یابیم؟

پیش از ارائه نقشه برای تأیید باید از انجام همه تکالیف مندرج در دستورالعمل برای تهیه نقشه و اطلس، مطمئن شوید. برای تسهیل این کار، فهرست زیر را در زمان تهیه نقشه و اطلس یا پایان آن، مورد توجه قرار دهید:
o سازماندهی باکس‌های اطلاعات روی نقشه در کنار یکدیگر و درون چارچوب اصلی نقشه.
o قرار گرفتن باکس‌های موضوعی در کنار یکدیگر و درون چارچوب اصلی و تساوی اندازه‌های اضلاع مجاور.
 o شماره گذاری زیگزاگی مناطق، نواحی و محلات به ترتیب از بالا ـ چپ به پائین ـ راست.
o نوشتن نام خیابان‌های مهم در مناطق و محلات و خیابان‌هایی که مرز محدوده شهر، محلات، نواحی و مناطق هستند.
o نوشتن منبع نقشه‌ها.
o دریافت امضاء شهرداری، رئیس شورای اسلامی شهر، مدیر کل دفتر فنی و ..... و دفتر امور شهری و شوراهای استانداری.
o اختصاص باکس مستقل برای مهر وزارت کشور در انتهای لیست امضاء کنندگان نقشه ها.
o تهیه نقشه محلات و مناطق و حریم شهر در قطع A3 برای درج در اطلس تقسیمات فضایی شهر.
o تهیه نقشه و اطلس به تعداد کافی.
o تهیه لوح فشرده از فایل‌های نقشه‌ها، لایه‌های اطلاعات و اطلس محلات و مناطق.
o کنترل و تنظیم قلم نوشته ها از نظر رنگ، اندازه و فارسی بودن آنها و تناسب آنها با یکدیگر.

33.این پرسش و پاسخ ها چقدر جامعیت دارند؟

تلاش شد که این پرسش و پاسخ ها مهمترین اشکالات شهرداری ها در زمینه تهیه نقشه ها و اطلس را پوشش دهند. این پاسخ ها هیچ تناقضی با دستورالعمل ندارند و در صورت وجود تناقض، متن دستورالعمل ملاک عمل است. هرگز به جای مطالعه دستورالعمل صرفاً به این پرسش ها اکتفا نشود.
لطفاً نظرات و پیشنهادهای خویش درباره دستورالعمل و این پرسش و پاسخ ها را به نشانی Mousavi@imo.org.ir ارسال کنید.